خطر «تنبلیِ شناختی»

خطر «تنبلیِ شناختی»

به من گفت: من به عقاید و افکار فلانی قانع شده‌ام.
گفتم: به چه دلیل؟ در حالی که او با جمهور علما مخالف است.
گفت:‌ به این خاطر که او برای عقاید و افکارش دلیل می‌آورد.
به او گفتم: ای عزیز من، ارزیابی تنها با ارائۀ دلیل انجام نمی‌شود؛ حتی شیطان نیز تلاش کرد دلیلی بر اعتراضش بر خداوند ارائه کند. وسیلۀ اصلی سنجش، به ارائۀ دلیل صحیح است و شناخت دلیل صحیح ممکن نیست مگر با تحقیق و سؤال از اهل علم و تخصص. صحیح نیست به بنای عقایدی در مهم‌ترین و حساس‌ترین موضوع زندگیت که «دین» است بپردازی مگر اینکه به صحت دلایل آگاه و مطمئن باشی.
افکار خطرناک – چه متعلق به دین باشد و چه غیر آن – واجب است که ادله‌ای که مناسب آن است برای آن ارائه شود و بر شخص عاقل واجب است که در صحت و سقم آن تلاش کند.
نزد بسیاری از جوانان «تنبلیِ شناختیِ» ترسناکی وجود دارد، او را می‌بینی که به بنای افکار و عقاید زیادی به مجرد شنیدن کلمۀ دلیل یا عقل می‌شتابد!
اگر خود را به تحقیق و سؤال از اهل علم متعهد کند، درک خواهد کرد که بسیاری از چیزهایی که دلیل یا عقل نام برده می‌شود صرفاً سخنی بی‌ارزش هستند.
و عجیب آن است که شخص دچار شده به «تنبلیِ شناختی»، مخالف خود را به عقب‌ماندگی و جمود فکری متهم می‌کند درحالی که خودش هنگامی که آن فکر را که مخالف جمهور علما است بنا کرد، کاری انجام نداده مگر اینکه به شخصی که سخن‌های خود را دلیل یا عقل می‌نامیده، گوش فراداده است.
اگر افکاری که بنا کرده از قبیل مسائل اجتهادی باشد، تعامل با او سهل و آسان است اما افکاری را بنا کرده که مخالف نصوص قطعی و آنچه که صحابه و تابعین و جمهور علما بر آن هستند می‌باشد.
امثال این جوانان قبل از گفت‌وگو با آنان باید به بزرگی انحراف منهجی‌ای که در آن افتاده‌اند هشدار داده شوند.
بسیاری از این افکار به مجرد اینکه شخص راه صحیحی در تحقیق آن در پیش گیرد و بر منهج سالم و دور از این اقوال حرکت کند، از عقل شخص بیرون می‌رود.
تصحیح طریقۀ تأسیس و دوری از افکار نزد جوانان برای از بین بردن میزان زیادی از فساد شناختی کافی است.

نویسنده: دکتر سلطان العمیری
ترجمه: کانال برهان